In nood leert men zijn vrienden kennen. Een variant daarop is even waar: in nood leert men zijn/haar leiders kennen. Dat is één van de redenen waarom er deze dagen veel gesproken wordt over ‘onze’ leiders. Of het nu om premier Rutte, bondskanselier Merkel of president Trump gaat. Of over de leider in de organisatie waar we werken of de kerk waar we ons aan verbonden weten. En begrijpelijk! In tijden van onzekerheid, angst en machteloosheid, wordt de hoop gevestigd op ‘onze’ leiders.
In moeilijke situaties komt onze ware aard naar boven. Ook van de leider. Allerlei beschouwingen over leiderschap vallen weg, opgedane theorieën blijken niet meer toepasbaar en geleerde kennis en vaardigheden blijken relatief. Op zulke momenten komen we dicht bij de persoon van de leider. De centrale vraag is niet (meer): wat kan een leider? Of: wat doet een leider? Maar: wie is het die leiding geeft? Wie is die man of vrouw echt? Een crisis is ingrijpend, maar leert ons ook elkaar kennen. En leert ons als leiders onszelf kennen.
Wie is het die leiding geeft? Dat zien en merken de mensen om de leider heen. Blijft hij – zoals de Stockdale-paradox zegt – geloven in een uiteindelijke ‘overwinning’, ongeacht de moeilijkheden én ziet hij tegelijkertijd de harde realiteit van het moment onder ogen? Is hij iemand die niet vertelt wat we willen horen, maar juist wat we moeten weten? Toont hij veerkracht bij tegenslagen? Weet hij perspectieven te openen, hoe moeilijk en onzeker de situatie ook is? ‘Leiderschap is geen insigne dat je op je kraagje draagt’, zegt Sinek (2018: 202) treffend. ‘Het is een verantwoordelijkheid die volledig op karakter is gebaseerd. Leiderschap heeft te maken integriteit, eerlijkheid en verantwoordelijkheid. Dat zijn allemaal componenten van vertrouwen’.
Zijn we in goede handen? Kunnen we vertrouwen op ‘onze’ leiders en hun karakters? Hoogleraar Manfred Kets de Vries is somber: ‘We zijn grosso modo niet in goede handen. […] De wereld gaat kapot aan boosaardig narcisme’ (Volkskrant, 25 april 2020). Een belangrijke spiegel voor elke leider in deze onzekere en spannende tijden. Wie ben ik als leider? Hoe ervaren mijn mensen mijn leidinggeven? Zijn de zielen die aan mijn zorgen zijn toevertrouwd in goede handen?
Naast reflectie op zichzelf heeft een leider inspiratie nodig. Inspiratie door voorbeelden. Uit onze omgeving, uit onze bronnen. En wat is het mooi dat we in die zoektocht naar betekenisvolle bronnen niet afhankelijk zijn van seculiere bronnen, wetenschappers en filosofen maar uit het Woord van God mogen putten.
Een aansprekende leider in crisistijd is Nehemia. In het grotendeels in de ‘ik-vorm’ geschreven Bijbelboek ontmoeten we een leider in bijzonder moeilijke omstandigheden. Nehemia had ongetwijfeld veel kennis opgedaan en vaardigheden aangeleerd aan het Perzische hof. Maar als hij op een wonderlijke wijze in Jeruzalem aankomt, over de puinhopen heen stapt, en een afgestompte bevolking ontmoet, wordt hij volledig teruggeworpen op zichzelf. En vooral op zijn God. Daarom is Nehemia een voorbeeld voor leiders in kerk en organisatie. Juist ook in crisistijd.
Wat zien we Nehemia doen in crisesomstandigheden? Laten we enkele zaken noemen. Nehemia is geroepen; hij weet zich diep doordrongen van zijn opdracht. Hij is niet bezig met zijn project of missie, maar handelt in opdracht van zijn Zender. Gehoorzaam geeft hij gehoor aan de complexe opdracht Jeruzalem weer op te bouwen en het (samen)leven in de stad te richten naar Gods Woord, ondanks alle aanvallen, verdachtmakingen en tegenslagen. Hierin laat Nehemia een paradoxale mix zien van grote bescheidenheid en enorme vastberadenheid. Het draait niet om hem. Hij dient niet zichzelf maar God en Zijn Koninkrijk. We leren Nehemia kennen als een leider die niet bij de pakken neer gaat zitten, maar gedreven en daadkrachtig handelt. Hij realiseert zich dat als het er om spant hij er moet staan. Nehemia toont een benijdenswaardige flexibiliteit; hij stelt in crisistijd zijn prioriteiten en planning bij. Als er gevaar dreigt is bescherming topprioriteit. En hij herinnert bij tegenslag steeds aan het grote doel, de missie, de opdracht om de stad Jeruzalem weer te herbouwen en de dienst aan God te herstellen.
Boven alles leren we Nehemia kennen als een biddende leider. Er gaat geen gebeurtenis voorbij of Nehemia heeft zijn Zender nodig. Het is bijzonder dat we als leiders in 2020 verschillende gebeden uitgeschreven aantreffen in het Bijbelboek Nehemia. Geschreven en overgeleverd om van te leren. En al biddend is Nehemia ook een opmerkzame leider. ‘Zo gaf mijn God in mijn hart’, lezen we in hoofdstuk 7. Een typerende zin. Nehemia werkt dag en nacht. Tijd om te slapen is er nauwelijks. Hij wordt tot op het bot getest als leider. En doet alles wat hij kan. Maar Nehemia beseft dat het niet zijn spitsvondigheden, strategieën of handigheidjes zijn die uitkomst kunnen bieden, maar de leiding, wijsheid en ondersteuning van zijn Zender. Zo blijkt dit eeuwenoude Bijbelboek verrassend actueel voor leiders anno 2020 in crisistijd.
Delen
